Wydarzenia, Po sąsiedzku, Łazarskie kalendarium, Kościoły i religie, Ciekawostki

Cmentarz, na którym spoczywa wielu Łazarzan

01-11-2021 15:51   Janusz Ludwiczak

Dokładnie 111 lat temu, w 1910 roku powstał Cmentarz Górczyński. Nekropolia ta otwarta jest bez przerwy od wieku i nieprzerwanie przez tyle czasu odbywają się tutaj pochówki. Cmentarz ma 8 ha, a spoczywa tu ponad 37 tys. osób.

Cmentarz Górczyński jest jedną z najstarszych nekropolii na terenie Poznania. Na początku 1910 roku przystąpiono do utworzenia cmentarza, na liczącym ok. 8 ha gruncie, graniczącym od strony północno-wschodniej z Szosą Okrężną (obecnie ul. Ściegiennego) i położonym ok. 300 m od zwartej zabudowy Górczyna.
Górczyńska nekropolia początkowo znajdowała się na gruntach parafii świętomarcińskiej, a w 1913 roku została przekazana pod administrację powstałej już Parafii Matki Boskiej Bolesnej, służąc przede wszystkim potrzebom mieszkańców Łazarza i Górczyna.

W czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu pochowano na Górczynie wiele bezimiennych osób.
Na Cmentarzu Górczyńskim znajduje się zbiorowa mogiła ofiar II wojny światowej i groby powstańców wielkopolskich. Spoczywa tutaj m.in. Franciszek Ratajczak. Jego pomnik zaprojektowany przez Stanisława Jagmina wzniesiono w 1924 roku, jednak piętnaście lat później został zburzony przez hitlerowców. Obecny nagrobek Franciszka Ratajczaka pochodzi z 1968 roku i jest autorstwa Ryszarda Skupina. Obok znajduje się pomnik ku czci ofiar II wojny światowej. Na cmentarzu złożono też bezimienne prochy więźniów pomordowanych przez hitlerowców, których ciała poddano kremacji w miejskiej spalarni śmieci. Są to m.in. ofiary mordów dokonywanych w Forcie VII, więźniów niedalekiego obozu przejściowego i jeńców radzieckich.

Na Górczynie znajduje się też najstarszy, wyróżniający się pomnik powstańca styczniowego Damazego Pobóg-Trzcińskiego, który został przesieniony wraz z prochami zmarłego ze Szwajcarii w 1929 r. Na cmentarzu możemy zobaczyć też mauzoleum rodziny Suwalskich - właścicieli nieruchomości w Poznaniu i cegielni w Żabikowie.

W 2006 roku w 50. rocznicę Poznańskiego Czerwca 1956 r., na grobach siedmiu spoczywających ofiar ustawione zostały nagrobki wzorowane na Poznańskich Krzyżach z hasłem: "Za wolność, prawo i chleb".

Dwa lata później, w marcu 2008 roku sprowadzone zostały tutaj zwłoki pochowanego pierwotnie przy ul. Bukowskiej (a podczas okupacji na cmentarzu przy ul. Samotnej) ks. prałata dr Jana Lewickiego, proboszcza parafii świętomarcińskiej i budowniczego kościoła Matki Boskiej Bolesnej.

W październiku 2009 roku odsłonięty została przy głównej alei, na prawo od krzyża głaz z tablicą pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Nowakowi - podróżnikowi, reportażyście i fotografowi, który w latach 1931-1936 samotnie przemierzył Afrykę, pokonując ponad 40 tys. km rowerem, pieszo, rzeką, konno i na wielbłądzie.

Górczyńskie miejsce wiecznego spoczynku znajduje się w obszarze ulic Ściegiennego, Kordeckiego, Górniczej i Pogodnej i znajduje się na powierzchni liczącej 8 ha (czyli 80 tysięcy metrów kwadratowych). Spoczywa tutaj 37 700 osób (a na cmentarzu znajduje się 20 070 grobów). Projektantem cmentarza był Bolesław Ziółkowski, a modernistyczną kaplicę o z motywami neogotyckimi zaprojektował w 1914 roku Kazimierz Ruciński. Całość wypełnia ażurowa żeliwna brama wejściowa, wykonana przez zakład S.Żuromskiego. Na cmentarzu zwracają uwagę wiekowe drzewa, między innymi jodła szlachetna, brzoza brodawkowata czy żywotnikowiec japoński.

Cmentarz górczyński został wytyczony na planie prostokąta z kwaterami rozmieszczonymi w regularnym kwadratach, a całość przecinają cztery aleje poprzeczne. Na początku cmentarza, kilka metrów za bramą wejściową, w alei głównej powstała kaplica z placem przewidzianym na groby duchowieństwa, a dalej w połowie długości głównej alei zlokalizowano plac z krzyżem i grobami duchowieństwa. Kaplica jest murowana, zaprojektowana przez Kazimierza Rucińskiego, a powstała w 1914 roku, czyli cztery lata po otwarciu cmentarza.

Na cmentarzu górczyńskim spoczywa wielu znanych osobistości i założycieli parafii. Wśród nich są:

• Kazimierz Maliński (żyjący w latach 1872-1928) - pierwszy proboszcz parafii Matki Boskiej Bolesnej
• Józef Nowacki (1893-1964) - archiwista i historyk
• Ks. kanonik dr Czesław Piotrowski (1891-1963)- długoletni dyrektor drukarni i księgarni Św.Wojciecha, wydawca, humanista, pedagog i założyciel gimnazjum, a później liceum im.Adama Mickiewicza przy ul.Głogowskiej 90, Człowiek 100-lecia Osiedla Łazarz w 2000 roku.
• Kazimierz Nowak (1897-1937) - podróżnik, jako pierwszy człowiek samotnie przemierzył Afrykę
• Ks. Prałat Bolesław Exler (1932-2005) - wieloletni proboszcz Parafii Matki Boskiej Bolesnej, inicjator mszy św.za ojczyznę i rychłą beatyfikację ks.Jerzego Popiełuszki, komentator uroczystej Eucharystii na Łęgach Dębińskich podczas wizyty Papieża Jana Pawła II w 1983 roku, Człowiek Roku 1998 Osiedla Łazarz.
• Ryszard Walkowiak (1924-1985) - redaktor naczelny "Przewodnika Katolickiego" siostry zakonne ze zgromadzeń karmelitanek bosych, Sióstr Miłosierdzia i zmartwychwstanek
• Kazimierz Bogucki (zm. 1992) - prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK, Stefan Brzeziński (1902-1963) - działacz polityczny
• Dezyderiusz Danczowski (1891-1950) - wiolonczelista, profesor PWSM rodzina Cichowiczów - Ludwik (1857-1940) - adwokat, kolekcjoner, organizator władz polskich w Poznaniu po I wojnie światowej - grób symboliczny; Helena (1860-1929) - muzyk i etnograf - grób symboliczny; Wiesława (1886-1975) - etnograf, kolekcjonerka
• Henryk Wojciech Duczmal (zm. 1977) - dyrektor Opery Poznańskiej Izabela i Witold Gądzikiewiczowie (profesorowie Akademii Medycznej)
• Leonard Glabisz (1871-1951) - ekonomista, organizator Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu
• Tadeusz Haluch (1929-2008) - redaktor naczelny Telewizji Polskiej w Poznaniu
• Eugeniusz Iwanoyko (1924-1988) - historyk sztuki gdańskiej, kolekcjoner dzieł sztuki
• Kazimierz Jasnoch (1886-1966) - artysta malarz
• Zbigniew Kaja (1924-1983) - artysta grafik
• Jan Komarnicki (1925-2007) - członek Komitetu Organizacyjnego Dni Łazarza, Przewodniczący Komisji Społeczno-Kulturalnej Rady Osiedla Łazarza SM Grunwald, przewodniczący Klubu Seniora "Bamberka", członek zespołu kabaretowego "Wiosenne Krokusiki", Człowiek Roku 1994 Osiedla Łazarz
• Franciszek Klause (1900-1958) - bankowiec, działacz polityczny, wiceprezydent Poznania
• Roch Knapowski (1892-1971) - ekonomista, prawnik i historyk
• Andrzej Lewicki (1910-1972), psycholog, asystent UJK i pedagog lwowskich gimnazjów, profesor UAM i UMK w Toruniu
• Franciszek Łukasiewicz (1890-1950) - pianista, redaktor muzyczny Polskiego Radia
• Antoni Peretiatkowicz (1888-1956) - prawnik, rektor Uniwersytetu Poznańskiego
• Eugeniusz Piasecki (1872-1947) - lekarz, teoretyk wychowania fizycznego i higieny szkolnej, Harcmistrz Rzeczypospolitej, współtwórca terminologii harcerskiej. Założyciel Studium Wychowania Fizycznego - obecnie Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, której jest patronem
• Stefan Piechocki (1883-1968) - prawnik, działacz polityczny, minister sprawiedliwości II RP
• Jerzy Piotrowicz (1943-1999) - artysta malarz i grafik
• ks. Janusz Piotrowski (1935-2012) - wikariusz w Parafii Matki Boskiej Bolesnej, założyciel chóru "Dolorosa"
• Teresa Ruszczyńska (1918-1985) - wojewódzki konserwator zabytków i kustosz Muzeum Historii Miasta Poznania
• Jan Rutkowski (1886-1949) - historyk gospodarki
• Bożena Stelmachowska (1889-1956) - etnograf, pracownik Instytutu Bałtyckiego w Toruniu, kierownik Muzeum Miejskiego w Poznaniu, profesor UMK w Toruniu
• Zdzisław Stolzmann (1906-1997) - profesor, biochemik
• Stanisław Strugarek (1911-1965) - pisarz, redaktor i aktor radiowy
• Stanisław Szczotka (1912-1954) - historyk
• Wiesław Szczerbiński (1900-1972) - profesor leśnictwa i łowiectwa
• ks. kan. Zygmunt Thimm (1926-2009) - wieloletni proboszcz Parafii Michała Archanioła, diakon dekanatu Poznań-Jeżyce, członek Senioratu Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Archidiecezji Poznańskiej.
• Maria Trąmpczyńska (1875-1967), śpiewaczka (jako Maria d`Otto), profesor PWSM w Poznaniu
• Stanisław Waszak (1906-1974) - statystyk i demograf
• Antoni Wierusz (1883-1945) - lekarz, działacz społeczno-polityczny
• Zygmunt Wojciechowski (1888-1968) - dyrygent, pedagog, dyrektor Opery
• Jan Jerzy Wroniecki (1890-1948) - grafik i malarz, założyciel Poznańskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych)
• Tadeusz Wróbel (1894-1947) - lekarz, działacz polityczny
• Maciej Zawieja (1980-2009) - Radny Miasta Poznania, Przewodniczący Rady Osiedla Górczyn
• Jan Żok (1903-1969) - artysta rzeźbiarz

Na cmentarz górczyński można dojechać autobusami linii nr 150, 163, 182 i 193, a także linii nr 164 i 179, które łączą bezpośrednio Łazarz z nekropolią. Na Górczyn można również dojechać tramwajami linii nr 5, 8 i 14, a następnie przesiąść się na autobus (150, 163, 182 i 193) lub przejść pieszo 650 metrów ulicą Albańską.

Cmentarz górczyński służy kilku parafiom, m.in. Św.Marcina, Matki Boskiej Bolesnej, Św.Anny czy Św.Krzyża, a także jeżycjanom - parafii Św.Floriana i Serca Pana Jezusa z ul.Kościelnej.

Górczyńska nekropolia jest jedną z największych w Poznaniu, po Junikowie, Miłostowie i przy ulicy Nowina.

W 2010 roku, z okazji 100. rocznicy powstania Cmentarza Górczyńskiego Wydawnictwo Parafii Matki Boskiej Bolesnej wydało okolicznościową publikację "Zabytkowy Cmentarz Górczyński parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu 1910-2010", w której można znaleźć historię i opis cmentarza ilustrowany licznymi fotografiami, listę spoczywających na nekropolii kapłanów, uczestników czynów niepodległościowych, artystów, lekarzy, naukowców, nauczycieli i innych mieszkańców Poznania.

Fot: Janusz Ludwiczak/archiwum Lazarz.pl

ZOBACZ TAKŻE: Nie ma już ich wśród nas... – wspomnienia

ZOBACZ TAKŻE: Na Targach i w Parku Manitiusa znajdowały się niegdyś cmentarze

ZOBACZ TAKŻE: Grób żydowskiego rabina Akivy Egera opodal Parku Wilsona