Wydarzenia, Łazarskie kalendarium, Kościoły i religie, Ciekawostki

Kościół Matki Boskiej Bolesnej ma już 120 lat

15-09-2021 06:30   Janusz Ludwiczak

Zobacz komentarze (0) * Skomentuj

Równo 120 lat temu, w niedzielę 15 września 1901 roku, w święto Matki Boskiej Bolesnej ks. biskup Edward Likowski dokonał konsekracji kościoła Matki Boskiej Bolesnej. W świątyni przy Głogowskiej obchodzony będzie odpust parafialny.

Święto swojej patronki obchodzą w środę wierni z Parafii Matki Boskiej Bolesnej, w przypadające właśnie 15 września święto patronki. Odpust parafialny przypada w 120. rocznicę konsekracji kościoła.

Rano odprawione zostaną msze św. dla uczniów ze szkoły katolickiej znajdującej się naprzeciwko kościoła. O godz. 15:00 odbędzie się msza św. w intencji i z udziałem chorych.

Wieczorem, o godz. 17:30 odbędzie się koncert Poznańskich Madrygalistów im. Wacława z Szamotuł. Chór za działalność dla chorych otrzymał "statuetkę św. Brata Alberta", za działalność dla Wielkopolski "Odznakę zasłużonych dla Wielkopolski", za upowszechnianie muzyki polskiej odznakę "Zasłużonych dla Kultury Polskiej" Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Pół godziny później, o godz. 18:00 odprawiona zostanie suma odpustowa, której przewodniczyć będzie ks. kan. Grzegorz Piotrowski – proboszcz parafii św. Andrzeja Boboli w Junikowie i wicedziekan dekanatu Poznań-Łazarz. Po liturgii na placu przykościelnym kawa i łazarski wypiek oraz wspólna zabawa, którą poprowadzą Leszek Roth i Piotr Witkowski.

---

Autorem pomysłu wzniesienia kościoła na Św. Łazarzu i utworzenia tu parafii był inżynier Napoleon Urbanowski, aktywny działacz społeczny i gospodarczy, a do tego znany przedsiębiorca i właściciel maszyn rolniczych na Łazarzu. Jego inicjatywa spotkała się z dużym odzewem wśród Łazarzan, a przede wszystkim u ks. Jana Lewickiego, od 1889 roku proboszcza świętomarcińskiego, który przez następne lata miał być gorącym orędownikiem budowy kościoła i utworzenia nowej parafii.

Na przełomie XIX i XX wieku na Świętym Łazarzu było ok. 10 tysięcy katolików. Dzielnica nie miała własnego kościoła, a wierni musieli uczęszczać na nabożeństwa aż do centrum, do kościoła Św. Marcina.

Wiec dla poparcia budowy

Jesienią 1895 roku zorganizowano na Świętym Łazarzu wiec, na którym zawiązany został Komitet Budowy Kościoła pod przewodnictwem ks. proboszcza Lewickiego. Niezmiernie istotna, a delikatna była sprawa funduszu, albowiem koszty budowy kościoła były wysokie. W archidiecezji wznoszono już kilka świątyń, a na wsparcie władz państwowych – hojną ręką wspomagających budowę kościołów protestanckich – nie można było liczyć. Znacznym ułatwieniem było to, że grunt pod kościół łazarski podarował parafii św. Marcina miejscowy gospodarz Józef Schneider. Projekt nowego kościoła sporządził budowniczy Michał Wilczewski.

W 1899 roku rozpoczęto przygotowania do budowy, która ruszyła w roku następnym. 22 czerwca 1900 roku o godz. 19 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego. 29 czerwca 1901 roku nastąpił odbiór budynku kościelnego w stanie surowym przez policję budowlaną. Całkowite koszty budowy wyniosły 301 486 marek, w tym samego kościoła – 205 000, probostwa – 73 848 i parkanu – 22 620. W niedzielę 15 września 1901 roku, w patronalne święto Matki Boskiej Bolesnej, konsekracji świątyni dokonał ks. biskup Edward Likowski, dziękując szczególnie ks. prałatowi Lewickiemu oraz rodzinie Schneiderów. Odtąd kościół Matki Boskiej Bolesnej zaczął służyć łazarskim i górczyńskim wiernym. Do obsługi duszpasterskiej na Łazarzu został skierowany ks. Edmund Wagner, od trzech lat wikariusz u św. Marcina. Zaraz po ukończeniu budowy kościoła przystąpiono do zabiegów zmierzających do wybudowania plebanii. We wrześniu 1903 roku probostwo było już niemal gotowe, co skłoniło władzę duchowną do podjęcia decyzji w sprawie utworzenia także nowej parafii. 11 września 1903 roku zmarł ks. proboszcz Lewicki. Proboszczem parafii św. Marcina został energiczny duszpasterz ks. Kazimierz Maliński. 6 grudnia 1912 roku ks. biskup Edward Likowski wydał dekret o podziale parafii św. Marcina i o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1913 roku nowej parafii p.w. Matki Boskiej Bolesnej na Świętym Łazarzu.

W 1927 roku parafia liczyła 36 tysięcy wiernych, dwa lata później już 40,3 tys. mieszkańców. Parafia Matki Boskiej Bolesnej stała się dwukrotnie większa od macierzystej parafii świętomarcińskiej.

W okresie międzywojennym do parafii Matki Boskiej Bolesnej przybył ks. prałat dr Czesław Piotrowski, wybitny pedagog. Widząc potrzebę tworzenia szkół średnich, wybudował gmach naprzeciw kościoła z przeznaczeniem na gimnazjum męskie. Tak powstało 5 października 1927 roku Gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Po czterech latach ks. Piotrowski postawił obok bardzo nowoczesny gmach, który w 1931 roku zaczął funkcjonować jako Gimnazjum Żeńskie im. Juliusza Słowackiego. Poświęcenia gimnazjum dokonał prymas Polski ks. kardynał August Hlond.

Jeden z dwóch dostępnych kościołów dla Polaków

Podczas II wojny światowej kościół Matki Boskiej Bolesnej był otwarty dla polskich katolików, jako jeden z zaledwie dwóch w Poznaniu. Pozostawienie księży przy czynnych kościołach nie było dla nich gwarancją bezpieczeństwa. Najpierw aresztowano proboszcza ks. Józefa Gorgolewskiego (zginął w Dachau w 1942 roku), a później w październiku 1943 roku jego następcę, administratora parafii ks. Alfonsa Jankowskiego (zamęczonego w tymże roku w Forcie VII). W czasie okupacji (od 1943 roku) plebania kościoła Matki Boskiej Bolesnej była miejscem internowania ks. biskupa Walentego Dymka. Niekiedy Msze św. uświetniał chór ks. Wacława Gieburowskiego. Po jego śmierci w 1943 roku kierownictwo chóru i pałeczkę dyrygenta przejął jego ulubiony uczeń Stefan Stuligrosz.

Po zakończeniu II wojny światowej prymas Polski ks. kardynał August Hlond (po powrocie z Rzymu) w lipcu i sierpniu 1945 roku przebywał na terenie probostwa, skąd kierował administratorów apostolskich do diecezji na Ziemiach Zachodnich i Północnych, które powróciły do macierzy. Od roku 1943 aż do 1982 tę wielką poznańską parafię prowadził ks. prałat Marian Frankiewicz. W 1982 roku proboszczem został ks. prałat Bolesław Exler, człowiek wielkiego serca i odwagi. Lata jego posługi to okres remontów kościoła. To także czas stanu wojennego i walki o wolną Ojczyznę. Począwszy od 19 grudnia 1984 roku, w kościele na Łazarzu co miesiąc w tym dniu jest odprawiana wieczorna Msza św. za Ojczyznę wraz z prośbą o rychłą beatyfikację ks. Jerzego Popiełuszki. Jako świadectwo tych dni w listopadzie 2005 roku stanął przy kościele pomnik ks. Jerzego Popiełuszki. W 1929 roku część wiernych przeszła do nowo utworzonej na Górczynie parafii św. Krzyża. 1 kwietnia 1948 roku nastąpił podział parafii na rzecz powstałej parafii św. Anny. Od 30 listopada 2003 roku teren parafii znów się zmniejszył w związku z utworzeniem parafii Chrystusa Sługi.

Grunt pod budowę świątyni przy ul. Głogowskiej oddała rodzina Sznajderów, którzy byli potomkami bambrów. W okresie II wojny obok kościoła Św. Wojciecha był to jedyny czynny kościół w Poznaniu. To tutaj internowany był abp Walenty Dymek, przebywał w areszcie domowym do 1945 roku. W latach 80. to czas Solidarności i odprawianych mszy św. za ojczyznę i ks. Jerzego Popiełuszkę. To stąd wyruszały pochody 1 i 3 maja, a także 11 listopada, które były zatrzymywane zaraz przy Rynku Łazarskim przez oddziały ZOMO i były szybko rozbijane – wyjaśnia Przemysław Ćwikła, przewodnik miejski.

W kościele tym znajduje się jedyna wierna kopia Piety na terenach Polskich. W 1972 roku gdy została uszkodzona oryginalna Pieta w Rzymie na bazie tej, znajdującej się w kościele Matki Boskiej Bolesnej powstała kopia do bazyliki rzymskiej. Były robione nawet dokładne pomiary i zdjęcia – dodaje Dajana Ćwikła, przewodnik miejski.

W stylu neoromańskim

Kościół Matki Boskiej Bolesnej został zbudowany w stylu neoromańskim według projektu S. Boreckiego i M. Wilczewskiego. Świątynia została zbudowana z solidnej cegły, a zwieńcza ją ażurowa wieża o wysokości 11 metrów z ażurowym hełmem na szczycie o wadze 7 ton, wykonanym w zakładach Hipolita Cegielskiego. Elewację kościoła zdobi fryz arkadkowy i lizeny.

Na teren kościoła od ul. Głogowskiej prowadzi brama, a na ograniczających ją filarach umieszczono wyrzeźbione około 1901 roku w czerwonym piaskowcu pińczowskim figury patronów Poznania - Świętego Piotra (z kluczami w prawej, a księgą w lewej dłoni) i Świętego Pawła (z mieczem w lewej dłoni).

Kościół zbudowany został na planie krzyża z trzema nawami z dwoma rzędami wielobocznych filarów, do których przylegają półkolumny. Na zakończeniu nawy głównej znajduje się absyda, w której umieszczono główny ołtarz. Po obu stronach prezbiterium umieszczono zakrystie, do których przylegają niewielkie wieże zbudowane na planie koła.

Nad wejściem od strony zachodniej umieszczona została rozeta o średnicy około 2 m, wypełniona witrażem w stylu konstrukcyjno-dekoracyjnym, pochodząca z początku XX wieku. Witraż nad wejściem od strony południowej został wykonany przez P. Porchista w 1946 r. Wypełniają go motywy kwiatowe i geometryczne.

Na uwagę zasługują również witraże w ścianach kaplic lokalizowanych na zakończeniu ramion transeptu. Wykonał je, w stylu postmodernistycznym, w 1956, Stanisław Powalisz. Wypełniają one triforia, z których część środkowa jest wyższa. Witraże okien bocznych składają się z trzech pól kwadratowych, zwieńczonych półkolem, zaś środkowe z czterech pól prostokątnych także zakończonych półkolem.

Posłużyła jako wzorzec rekonstrukcji uszkodzeń oryginału w Rzymie

W prezbiterium kościoła znajduje się architektoniczny ołtarz główny w formie tryptyku. Część środkową zajmuje pochodząca z początków XX wieku kopia piety watykańskiej Michała Anioła. Wykonana we Włoszech z marmuru diamentowego, jest uznawana za jedną z najlepszych kopii renesansowego dzieła, które znajduje się w Bazylice św. Piotra. Posłużyła ona jako wzór do odtworzenia uszkodzonego w 1972 roku oryginału.

Pietà, która ma 174 cm wysokości i 195 cm szerokości podstawy została sprowadzona z Włoch przez firmę Szpetkowski na początku XX wieku. Kosztowała 9800 ówczesnych marek niemieckich.

Po bokach Piety znajdują się pochodzące z 1901 gipsowe figury św. Jana Ewangelisty (po lewej) i św. Marii Magdaleny (po prawej), natomiast pod figurą Matki Boskiej Bolesnej, nad tabernakulum stoi mosiężny krucyfiks z 1901. W prezbiterium, przed ołtarzem architektonicznym znajduje się wykonany w 1989 ze szwedzkiego granitu, ozdobiony piaskowcowymi kolumnami pochodzącymi z przebudowanych ołtarzy bocznych, ołtarz stołowy.

Znajduje się tutaj ołtarz patrona dzielnicy

W nawie północnej, na wschodniej ścianie znajduje się architektoniczny ołtarz boczny ufundowany przez rodzinę Kayserów. Jego centralną część zajmuje płaskorzeźba przedstawiająca wskrzeszenie świętego Łazarza, patrona dzielnicy. W centrum kompozycji znajduje się Chrystus, poniżej klęcząca święta Marta i Łazarz. W tle św. Maria. W bocznych niszach znajdują się gipsowe rzeźby świętych. Po lewej Jana Chrzciciela, który w lewej ręce trzyma muszlę, prawą podnosi w geście przysięgi, zaś u jego stóp leży baranek. Po prawej świętego Edwarda, króla Anglii, który w lewej ręce trzyma księgę, zaś u jego stóp leży korona. Całości ołtarza dopełnia anioł ze wstęgą na której widnieje napis "LAUDETUR JESUS CHRISTUS IN AETERNUM AMEN".

Po drugiej stronie (zachodniej) zbudowany został ołtarz boczny św. Józefa, ufundowany przez rodzinę Schneiderów, a wykonany przez poznańskiego rzeźbiarza Piotra Gimzickiego.

Przy drugim filarze od strony nawy północnej znajduje się ambona z 1901 r., wykonana z piaskowca pińczowskiego, a zdobiona płatkami złota na planie sześciokąta, wsparta na kolumnie. Wejście na nią prowadzi po krętych schodach. Balustrady mównicy są podzielone półkolumnami na pięć pól (szóstą zajmują schody. W kapitelach głowy putt, zaś między półkolumnami rozpięte są trójlistne łuki. Nisze między półkolumnami zajmują płaskorzeźby czterech ewangelistów i Ubogiego Łazarza.

W kościele na uwagę zasługuje również chrzcielnica kielichowa z początku XX wieku, wykonana w sztucznym kamieniu. Podstawa na planie krzyża greckiego o rozbudowanych narożach, półkulista pokrywa również o profilowanych narożach, dzielona na cztery kwatery, wieńczona figuralną sceną przedstawiającą chrzest Chrystusa w Jordanie.

Wystrój kościoła dopełniają neogotyckie konfesjonały z 1901 r., wykonane na planie krzyża greckiego w drewnie modrzewiowym oraz organy z 1905 r. wykonane w firmie E. F. Waltera w Ludwigsburgu. Znajdują się one w emporze nad głównym wejściem. Pulpit zwrócony jest nietypowo, przodem do ołtarza. Drewniana szafa organowa jest pięciodzielna, trójkondygnacyjna.

Grota z tablicami Powstańców Wielkopolskich

Za kościołem znajduje się Grota Matki Bożej z Lourdes. Jest ona wykonana z odłamów skalnych łączonych zaprawą cementową ułożonych w półkole. W środkowej części ustawiony jest, wykonany z sześciennych bloków ołtarz, na którego antepedium znajduje się emblemat maryjny. Po prawej znajduje się biała figura Matki Boskiej, a poniżej i dośrodkowo, klęcząca przed nią Święta Bernadetta. Po lewej stronie wmurowano trzy tablice. Najstarsza, z 1929, poświęcona 10. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego. Kolejna, ufundowana przez członków Związku Powstania Wielkopolskiego, to spis poległych, oraz pomordowanych przez nazistów powstańców z terenu parafii, w tym Franciszka Ratajczaka. Ostatnia, z 1985 r., poświęcona jest Stanisławowi Taczakowi i Józefowi Dowborowi-Muśnickiemu, dowódcom powstania.

Ponadto na terenie kościelnym znajduje się Probostwo, na którym spędził okupacje abp Dymek i kaplica - dom parafialny.

Bibliografia - źródła pomocnicze:

• Parafia Matki Boskiej Bolesnej, "Święty Łazarz" - Kronika Miasta Poznania nr 3/1998
• ks. Jerzy Stranz "Matko Nasza" Rzecz o Świątyni Matki Boskiej Bolesnej na Święty Łazarzu w Poznaniu, wyd. I, Poznań 2000 r., ISBN 83-914310-0-2
• lazarz.pl - materiały własne

Fot: Janusz Ludwiczak/archiwum Lazarz.pl

ZOBACZ TAKŻE: Wzmocniono konstrukcję wieży kościoła Matki Boskiej Bolesnej

ZOBACZ TAKŻE: Proboszczowie obchodzą rubinowy jubileusz

ZOBACZ TAKŻE: Suma, orkiestra i wypieki - odpust w MBB