Wydarzenia, Łazarskie kalendarium, Kościoły i religie, Ciekawostki

Na Targach i w Parku Manitiusa znajdowały się niegdyś cmentarze

01-11-2019 20:16   Janusz Ludwiczak

Dziś teren ten zajmują pawilony Międzynarodowych Targów Poznańskich, a jeszcze do 1948 roku znajdował się tutaj cmentarz farny oraz cmentarz żydowski. Natomiast na terenie obecnego Parku Manitiusa (dawniej Parku Zwycięstwa), Policji przy Taborowej i ogródków działkowych na Reymonta znajdowały się cmentarze ewangelickie. "Pochowani tam zmarli nadal spoczywają w tym samym miejscu. Zlikwidowano jedynie nagrobki, splantowano teren i zasiano trawę" – wskazuje dr Marek Rezler, historyk, biografista i regionalista.

W 1804 roku przy obecnej ulicy Głogowskiej i Śniadeckich powstał cmentarz żydowski, po likwidacji starego cmentarza, który znajdował się na tzw. Musznej Górze (czyli w okolicach dzisiejszego placu Wolności). W czasie II wojny światowej cmentarz ten został zniszczony przez hitlerowców. Po wojnie część cmentarza zajęły Międzynarodowe Targi Poznańskie. W latach 80., po rozbudowie targów natknięto się na pozostałości szczątków ludzkich, które przewieziono i pochowano w specjalnie wydzielonej kwaterze cmentarza na Miłostowie, oznaczając miejsce pochówku macewami pochodzącymi ze znalezionego miejsca. Cmentarz ten zajmował teren 4 hektarów.

Kilka metrów dalej, przy ulicy Grunwaldzkiej mieściły się dwa inne cmentarze katolickie - Farny i św. Marcina. Groby te istniały do II wojny światowej. Część z nich została ekshumowana i przeniesiona w inne miejsce, pozostałe zostały kompletnie zniszczone.

Pozostajemy na Grunwaldzkiej, ale przenosimy się w pobliże obecnego ronda Jeziorańskiego, dokładnie do Parku Manitiusa (dawniej Parku Zwycięstwa). W 1895 r. na niezabudowanym obszarze poza pierścieniem wewnętrznych fortyfikacji Twierdzy Poznań założono sąsiadujące ze sobą cmentarze ewangelickich parafii św. Pawła ze śródmieścia i św. Łukasza na Jeżycach, sięgające na południe do ul. Taborowej, a od zachodu do ul. Obozowej. Cmentarze powstały na planie pięcioboku. Część należąca do gminy Św. Pawła przybrała formę trójkąta podzielonego na kwartały. W 1896 roku powstała tutaj neogotycka kaplica grobowa z wyodrębnioną kostnicą z czerwonej cegły. Po 1945 roku zakończono pochówki na obu cmentarzach ewangelickich, a w 1952 roku nekropolie zostały przekształcone w park w części północnej, a część południowa została przekształcona w ogródki działkowe, obiekty sportowe i koszary Milicji Obywatelskiej (obecnie Ośrodek Szkolenia Policji).

Park ten znajduje się na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego. W 1895 r. na niezabudowanym obszarze poza pierścieniem wewnętrznych fortyfikacji Twierdzy Poznań założono sąsiadujące ze sobą cmentarze ewangelickich parafii św. Pawła ze śródmieścia i św. Łukasza na Jeżycach, sięgające na południe do ul. Taborowej, a od zachodu do ul. Obozowej. Po 1918 r., w związku z wyjazdem większości parafian do Rzeszy, część zbędnego obszaru przeznaczono na ogródki działkowe dla pozostającej w mieście ludności niemieckiej. W grudniu 1944 r. na cmentarzu św. Łukasza został pochowany ks. Paul Blau, ostatni generalny superintendent poznańskiego Kościoła Ewangelicko-Unijnego.

Po 1945 r. cmentarze zamknięto dla pochówków. W 1952 r. (według planu miasta z 1948 r. nastąpiło to już wcześniej) zostały przekształcone w Park Zwycięstwa.

Według dr Marka Rezlera, historyka, biografisty i regionalisty Park Manitiusa dalej jest cmentarzem - znajdują się tutaj groby ewangelików.

– Park ten powstał po 1945 roku, na obszarze cmentarzy dwóch parafii ewangelickich, w okresie, gdy ewangelicy aktywnie funkcjonowali na terenie miasta. W rzeczywistości pochowani tam zmarli nadal spoczywają w tym samym miejscu. Zlikwidowano jedynie nagrobki, splantowano teren i zasiano trawę – zauważa dr Marek Rezler.

Jakie mogą być przyczyny, że wciąż nie ekshumowano tych grobów?
– Od strony technicznej i logistycznej byłaby to operacja niezwykle trudna, długotrwała i kosztowna. Nie zapominajmy, że w grę wchodziłaby ewentualność ekshumacji co najmniej kilkudziesięciu tysięcy szczątków – wskazuje dr Marek Rezler.

Czytelny pozostał układ dawnych alei, obsadzonych drzewami liściastymi, z których na szczególną uwagę zasługują dęby amerykańskie, osiągające znaczne rozmiary. Krzewy występują głównie w strefie oddalonej od ulicy, dolną warstwę zajmują przede wszystkim trawniki.

Nie zachował się tutaj ani jeden nagrobek, przetrwała jednak kaplica cmentarna kościoła św. Pawła, w 1946 r. przekazana jako tymczasowe miejsce nabożeństw parafii ewangelicko-augsburskiej. Kaplica jest neogotycką budowlą wzniesioną w 1896 r. Mimo długoletnich starań o rozbudowę lub budowę nowej kaplicy i domu parafialnego, dopiero po rewindykacji parceli na rzecz parafii, w 2004 r. przy ul. Obozowej poświęcono nowy kościół Łaski Bożej. Na terenie za świątynią zostało upamiętnione miejsce pochówków.

Na zdjęciach:
fot.01 - fragment planu Poznania z 1897 roku
fot.02 - fragment planu Poznania z 1905 roku
fot.03 - fragment planu Poznania z 1911 roku
fot.04 - fragment planu Poznania z 1929 roku
fot.05 - fragment planu Poznania z 1937 roku
fot.06 - fragment planu Poznania z 1940 roku
fot.07 - cmentarz żydowski znajdujący się przy ul. Śniadeckich
(zdjęcie z 1919 r.) fot.08 - brama prowadząca na cmentarz ewangelicki (1962)
fot.09 - dawny dom grabarza cmentarza ewangelickiego (1962)
fot. 10-24 - Park Manitiusa
Fot: archiwum, Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Grób żydowskiego rabina Akivy Egera opodal Parku Wilsona

ZOBACZ TAKŻE: Cmentarz, na którym spoczywa wielu Łazarzan